ΠΕΑΛΣ: ΑΡΘΡΟ Δεν είναι όλα τα τραύματα εμφανή: η ωρολογιακή βόμβα της διαταραχής μετατραυματικού στρες - της Ψυχολόγου MSc Σημαιοφόρου Λ.Σ. Μαρίας Π. Κούκη...

peiratikoi@yahoo.gr

peiratikoi@yahoo.gr

Αναζήτηση στα email

Σήμερα στις 10:45 π.μ.                 ΠΕΑΛΣ/ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΡΟΤΑ/Τ.20

Δεν είναι όλα τα τραύματα εμφανή: η ωρολογιακή βόμβα της διαταραχής μετατραυματικού στρες

της Ψυχολόγου MSc Σημαιοφόρου Λ.Σ. Μαρίας Π. Κούκη

Μπορεί να ήταν μετά από την επιτυχή διαχείριση ενός ναυαγίου μέσα στο θάλαμο επιχειρήσεων. Ή μετά από ένα από τα κύματα μεταναστευτικών ροών στη Σάμο. Ή μετά από κείνη την αποστολή στο Ανατολικό Αιγαίο. Ή ακόμη και μετά από τον τελευταίο σεισμό. Δεν μπορείς να εντοπίσει ακριβώς το πότε, ωστόσο κάπου εκεί γύρω ήταν που άρχισαν οι εικόνες να περνούν και να ξαναπερνούν μπροστά από τα μάτια σου καρέ-καρέ. Είτε στον ύπνο σου είτε στον ξύπνιο σου. Κι όταν είσαι πρωτοκλασσάτο στέλεχος, χρόνια στην πρώτη γραμμή σε μάχιμες υπηρεσίες, ο ήρωας και ηγέτης για πολλούς, πώς να τολμήσεις να παραδεχτείς στους άλλους αλλά κυρίως στον ίδιο σου τον εαυτό ότι η καθημερινότητά σου έχει αλλάξει ριζικά; Όχι λες με πείσμα, θα καταφέρω να το παλέψω κι αυτό. Και σωπαίνεις. Και πονάς σιωπηλά. Από φόβο μη σε πουν ψυχικά ευάλωτο. Και φροντίζεις μέσα απ’ τη δουλειά σου τα τραύματα των άλλων, ενώ το μεγαλύτερο τραύμα το κουβαλάς καθημερινά μέσα σου. Και εκπλήσσεσαι τη μέρα που τυχαία παίρνει τ’ αυτί σου κάτι για τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (Post Traumatic Stress Disorder – PTSD), που ενώ πρωτοεντοπίστηκε στους βετεράνους του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, αναγνωρίστηκε επίσημα ως σύνδρομο γύρω στο 1980.

Τι είναι η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (στο εξής αναφερόμενη ωςPTSD);

Το μετατραυματικό στρες είναι η ψυχολογική αντίδραση που μπορεί να εμφανίσει κάθε άτομο που είχε το ίδιο άμεση εμπειρία ή ήταν μάρτυρας (ακόμη και μέσω της τηλεόρασης) σε καταστάσεις που απείλησαν τη δική του ζωή ή τη ζωή κάποιου άλλου. Ως τραυματικό συμβάν ορίζεται μια κατάσταση που περιλαμβάνει είτε πραγματικό είτε επαπειλούμενο θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό ή σοβαρή απειλή για τη ζωή, τη σωματική ή/και συναισθηματική  ασφάλεια του ίδιου του ατόμου ή άλλων, οικείων και μη. Τέτοια τραυματικά γεγονότα μπορεί να είναι ο πόλεμος, οι φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες) και οι τρομοκρατικές πράξεις, τα σοβαρά δυστυχήματα (τροχαία, εργατικά) ή οι εξαιρετικά βίαιες προσωπικές επιθέσεις, όπως ληστεία, βιασμός ή  παιδική κακοποίηση.

Μολονότι κανένας άνθρωπος δεν είναι ίδιος με τον άλλο, ωστόσο  υπάρχουν κάποιες ομοιότητες στις αντιδράσεις των ανθρώπων μετά από ένα τέτοιο τραυματικό περιστατικό. Ο τρόπος που το κάθε άτομο θα αντιδράσει σε ένα τραυματικό συμβάν εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, η ουσία όμως είναι ότι όλες αυτές οι εκδηλώσεις είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε ένα μη φυσιολογικό γεγονός.

Μετά από ένα τραυματικό συμβάν, πολλοί άνθρωποι έχοντας νιώσει έντονα συναισθήματα φόβου, απελπισίας ή τρόμου, χρειάζονται χρόνο για να σκεφτούν γύρω από το τραύμα, να κλάψουν, να το συζητήσουν με σημαντικούς άλλους, να προσπαθήσουν να το νοηματοδοτήσουν, προκειμένου να αναπροσαρμοστούν και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Οι αρχικές αντιδράσεις συνήθως καταλαγιάζουν μέσα σε διάστημα 4 μηνών από το τραυματικό συμβάν.

Κάποιοι άνθρωποι ωστόσο, μετά την πάροδο ενός μήνα από το τραυματικό συμβάν, μπορεί να εξακολουθήσουν να έχουν συμπτώματα και να αισθάνονται φόβο ή άγχος, ακόμη και όταν δεν υπάρχει πλέον πραγματικός κίνδυνος. Αυτοί οι άνθρωποι συχνά ξαναζούν την τραυματική εμπειρία και έχουν φλας μπακ από το γεγονός, δυσκολεύονται να αποκοιμηθούν ή ταλαιπωρούνται από εφιάλτες και νιώθουν αποκομμένοι από την πραγματικότητα.  Η ένταση και η συχνότητα των παραπάνω συμπτωμάτων μπορεί να είναι τόσο μεγάλη, που τα συμπτώματα να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινή ζωή και λειτουργικότητα του ατόμου. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πιθανόν το άτομο να διαγνωστεί με διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Τι διαφορά έχει η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) από μια απλή φοβία;

  Βασικό χαρακτηριστικό της PTSD είναι ότι η αποφυγή καταστάσεων και ο φόβος που σχετίζεται με το τραυματικό συμβάν εμφανίζονται σε πολλούς τομείς της ζωής του ατόμου. Αντίθετα, στη φοβία η εμφάνιση αποφυγής και φόβου περιορίζονται σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις. Ένα απλό παράδειγμα: ένα άτομο που επιβίωσε από πνιγμό και αποφεύγει από τότε το κολύμπι, χωρίς να έχει επηρεαστεί κάποιος άλλος τομέας της ζωής του, έχει εδραιώσει μια φοβία. Ένα άλλο άτομο που επιβίωσε από πνιγμό κι από τότε αποφεύγει το κολύμπι, ενώ ταυτόχρονα δεν αντέχει να βρίσκεται κοντά σε λίμνη ή ακόμα και να οδηγεί κοντά σε νερό, δεν μπορεί να κοιμηθεί εύκολα και βρίσκεται τακτικά σε υπερδιέγερση και συνεχή επαγρύπνηση ότι μπορεί να κινδυνεύει, είναι πιθανόν να διαγνωστεί με PTSD.

Ποια είναι τα συμπτώματα της PTSD;

Η PTSD διακρίνεται σε οξεία (όπου τα συμπτώματα διαρκούν 1-3 μήνες), χρόνια(με συμπτώματα που διαρκούν πάνω από 3 μήνες) ή υστερόχρονη (όπου τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται τουλάχιστον 6 μήνες έπειτα από το τραυματικό συμβάν). Πέρα από τα επιμέρους συμπτώματα, που πρέπει να διαρκούν πάνω από ένα μήνα για να διαγνωστεί η διαταραχή, σημαντικό είναι το ότι η εμπειρία του τραυματικού συμβάντος και τα συμπτώματα προκαλούν έντονη καταπόνηση στο άτομο, δυσκολεύοντας γενικότερα την φυσιολογική του λειτουργικότητα και την εκπλήρωση καθημερινών προσωπικών, κοινωνικών ή επαγγελματικών του καθηκόντων.

Καθώς η PTSD είναι μια σύνθετη διαταραχή, τα συμπώματά της οργανώνονται σε πολλαπλές ομάδες. Τα συμπτώματα αυτά γίνονται ισχυρότερα κοντά στο διάστημα των επετείων της εμπειρίας. Οι πέντε κυριότερες ομάδες περιλαμβάνουν: 1. Έντονα και επίμονα συμπτώματα αποφυγής, 2. Έντονα και επίμονα συμπτώματα υπερδιέγερσης, 3. Έντονα και επίμονα συμπτώματαεπαναβίωσης του τραυματικού γεγονότος, 4. Έντονα και επίμονα συμπτώματααρνητικής σκέψης και διάθεσης και 5. Έντονα και επίμονα σωματικά συμπτώματα.

Αναλυτικότερα, τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι:

1. Αποφυγή

Ø  προσπάθεια αποφυγής συσχετιζόμενων με το συμβάν σκέψεων, συναισθημάτων ή συζητήσεων

Ø  προσπάθεια αποφυγής δραστηριοτήτων, καταστάσεων, ήχων, τοποθεσιών και ατόμων που μπορεί να φέρουν στην επιφάνεια  αναμνήσεις από το συμβάν

Ø  αδυναμία ανάκλησης στη μνήμη λεπτομερειών του συμβάντος

Ø  αίσθημα αποστασιοποίησης, αποξένωσης και έλλειψης συναισθηματικής σύνδεσης με τους άλλους

Ø  αίσθηση παραζάλης, απάθεια, αίσθηση ότι το άτομο δεν είναι σε επαφή με την πραγματικότητα

Ø  δυσκολία στην εκδήλωση συναισθημάτων αγάπης.

2. Υπερδιέγερση

Ø  δυσκολία του ατόμου να αποκοιμηθεί ή να κοιμηθεί συνεχόμενα για αρκετές ώρες

Ø  εφιάλτες, παραισθήσεις

Ø  συναισθηματική αστάθεια, γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων

Ø  νευρικότητα, συνεχής κινητικότητα

Ø  οξυθυμία, ευθιξία, εκρήξεις θυμού, απερίσκεπτη παρορμητική συμπεριφορά, αυτοτραυματισμοί

Ø  δυσκολίες στη συγκέντρωση και στη μνήμη

Ø  αίσθηση «συναισθηματικού συναγερμού», έντονη ανησυχία και συχνό τσεκάρισμα αν τα πράγματα του ατόμου ή οι άλλοι γύρω του είναι ασφαλείς

Ø  υπερβολική αντίδραση έκπληξης σε περίπτωση αιφνιδιασμού, π.χ. σε ξαφνικούς θορύβους ή σε απρόσμενο σωματικό άγγιγμα.

3. Επαναβίωση

Ø  Επανεμφανιζόμενες οδυνηρές αναμνήσεις του συμβάντος, με τη μορφή έντονου φλας μπακ

Ø  επανεμφανιζόμενα θλιβερά όνειρα σχετικά με το συμβάν

Ø  εισβολή αυτόματων και ενοχλητικών σκέψεων, αντιδράσεων ή συναισθήματων, καθώς το άτομο έχει την αίσθηση ότι το τραυματικό συμβάν ξαναλαμβάνει χώρα

Ø  έντονη ψυχολογική καταπόνηση κατά την έκθεση του ατόμου σε στοιχεία ή καταστάσεις που του θυμίζουν το συμβάν.

4. Αρνητική σκέψη και διάθεση

Ø  αναίτιοι φόβοι του ατόμου ότι ότι το μέλλον του θα είναι βραχύβιο, όπως ότι δεν θα κάνει καριέρα, μακροχρόνιες σχέσεις ή παιδιά

Ø  εμφανής απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν το άτομο θεωρούσε απολαυστικές και σημαντικές

Ø  Άγχος, απελπισία, ανημπόρια, πανικός, αίσθηση απώλειας ελέγχου των καταστάσεων, κατάθλιψη ή συναισθηματικό μούδιασμα

Ø  Αυτοκατηγορίες, αίσθηση ενοχής π.χ. για το ότι το άτομο επέζησε ή για το ότι δεν μπόρεσε να κάνει περισσότερα για τους άλλους.

5. Σωματικά συμπτώματα

Ø  ταχυπαλμίες, εφίδρωση, δυσκολία στην αναπνοή, αυξημένη αρτηριακή πίεση, γαστρεντερικές διαταραχές

Ø  σποραδικοί πόνοι και ενοχλήσεις, γενικότερη αίσθηση αδιαθεσίας

Ø  μεταβολή στην όρεξη για φαγητό

Ø  μεγαλύτερη ευαισθησία σε κρυολογήματα ή άλλες ασθένειες

Ø  αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, νικοτίνης ή άλλων χημικών ουσιών.

Το γεγονός ότι όλα τα άτομα που βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός δεν παρουσιάζουν τις ίδιες αντιδράσεις  και δεν υποφέρουν όλα από μετατραυματικό στρες, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν παράγοντες επικινδυνότητας αλλά και προστατευτικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση ή όχι της διαταραχής.

Παράγοντες κινδύνου

Ø  το φύλο (διπλάσιος αριθμός γυναικών από ό,τι ανδρών υποφέρει από την PTSD)

Ø  το είδος και η συχνότητα του τραύματος, και η ηλικία στην οποία συμβαίνει (τα συμβάντα των παιδικών ή εφηβικών χρόνων προκαλούν εντονότερο στρες)

Ø  το περιβάλλον στο οποίο έχει μεγαλώσει το άτομο (άτομα που προέρχονται από περιβάλλον που τους γεμίζει ντροπή, ενοχές, στίγμα και μίσος προς τον εαυτό τους είναι πιο ευάλωτα)

Ø  το συμβάν που έχει βιώσει ένα άτομο μεμονωμένα προκαλεί μεγαλύτερο στρες απ’ ό,τι συμβάντα που αφορούν πολλά άτομα ταυτόχρονα (όπως οι φυσικές καταστροφές)

Ø   η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου, η στάση ζωής του, ο τρόπος που ερμηνεύει και αξιολογεί τις εμπειρίες και τα συμβάντα της ζωής

Ø  τυχόν ψυχολογικά προβλήματα (όπως κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές).

Ø  Η έλλειψη κοινωνικού υποστηρικτικού κύκλου

Προστατευτικοί παράγοντες

Παρ’ όλ’ αυτά, οι περισσότερες περιπτώσεις τραύματος δεν εξελίσσονται σεPTSD. Οι κυριότεροι ψυχολογικοί παράγοντες που κάνουν κάποια άτομα ανθεκτικότερα στο τραύμα είναι:

Ø  η πρόσβαση σε δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης (φίλοι, οικογένεια, εξειδικευμένοι επαγγελματίες υποστήριξης)

Ø  η δραστηριοποίηση, δηλ. η προσπάθεια ανεύρεσης στρατηγικών και τεχνικών αντιμετώπισης της κατάστασης

Ø  η αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, το αίσθημα ελπίδας και σιγουριάς  ότι το άτομο ακολουθεί τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης και ότι μπορεί να αντιπαρέλθει την απειλή.

Βοήθεια για τις περιπτώσεις PTSD

Σε αντίθεση με την διαδεδομένη αντίληψη ότι για να θεραπευτεί το τραύμα, το καλύτερο που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να προσπαθήσει να ξεχάσει το τραύμα και να επικεντρωθεί στο μέλλον, για την ανακούφιση των συμπτωμάτων της PTSD χρειάζεται περισσότερο μια ενεργητική διαχείριση των συναισθημάτων που προκάλεσε η τραυματική εμπειρία. Βασιζόμενοι λοιπόν στους προστατευτικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, παρατίθενται μερικοί τρόποι αυτοβοήθειας ή βοήθειας προς σημαντικούς άλλους που παρουσιάζουν συμπτώματα PTSD.

Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου

Ø  αποδοχή ότι περνώ μια περίοδο οδύνης που θυμίζει σε πολλά ένα πένθος

Ø  αναζήτηση συντροφιάς και υποστήριξης από συγγενείς, φίλους και σημαντικούς άλλους

Ø  άνοιγμα της συζήτησης για τα προσωπικά μου συναισθήματα, μοίρασμα της επειρίας μου με εκείνους που το βίωσαν μαζί με εμένα

Ø  καταγραφή της εμπειρίας και των συναισθημάτων μου σε χαρτί

Ø  αποδοχή ότι το κλάμα αποφορτίζει

Ø  κλάμα – χωρίς να ντρέπομαι και για όσο με ανακουφίζει

Ø  φροντίδα για τη διατροφή, τον ύπνο, την άσκηση και τη χαλάρωσή μου

Ø  σταδιακή επαναφορά στις καθημερινές μου συνήθειες και στις αγαπημένες μου δραστηριότητες

Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον φίλο/συγγενή/συνεργάτη

Ø  να είσαι διαθέσιμος για να σου μιλήσει ο άλλος άνθρωπος, όταν εκείνος είναι έτοιμος και το επιθυμεί

Ø  ενθάρρυνέ τον να μιλήσει, αν το αποφεύγει διαρκώς

Ø  άκου χωρίς παραινέσεις όπως «ξεπέρασέ το»

Ø  ενθάρρυνέ τον να φροντίζει τον εαυτό του σε απλά καθημερινά πράγματα (διατροφή, ύπνος, κοινωνική ζωή)

Ø  ρώτησέ τον πώς θα ήθελε εκείνος να τον βοηθήσεις

Πότε να ζητήσω βοήθεια από ειδικό;

Όσο σημαντικό κι αν είναι το δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης, μερικοί άνθρωποι μπορεί να χρειαστούν περισσότερη βοήθεια για να ξεπεράσουν μια τραυματική εμπειρία. Αν τα συμπτώματα της PTSD και οι αλλαγές στη συμπεριφορά του φίλου ή συγγενή είναι έντονες, διαρκούν πάνω από ένα μήνα μετά το τραυματικό συμβάν και αν φανερά προκαλούν έντονη καταπόνηση και δυσκολία στην καθημερινή του λειτουργικότητα (εργασία, φροντίδα παιδιών, σπιτιού, διαπροσωπικών σχέσεων κλπ), είναι βοηθητικό να ενθαρρύνει κανείς το άτομο να ζητήσει βοήθεια από εξειδικευμένο ειδικό ψυχικής υγείας.

Στον αντίποδα της PTSD, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί κανείς στις περιπτώσεις που, στον απόηχο ενός τραύματος και με την κατάλληλη κοινωνική υποστήριξη, κάποιοι άνθρωποι βίωσαν την «μετατραυματική ανάπτυξη». Πρόκειται για μια θετική προσωπική ανάπτυξη που μπορεί να προκύψει μετά από ένα τραυματικό γεγονός και που μπορεί να αφορά την ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων και δυνάμεων του ατόμου, την εξέλιξη και εμπλουτισμό των τρόπων που σχετίζεται και μοιράζεται με τους άλλους, και την αίσθηση ευγνωμοσύνης για τη ζωή. ..