Γιάννης Ρίτσος- Μίκης Θεοδωράκης, Μέρα Μαγιού μού μίσεψες
Επιτάφιος
(Θεσσαλονίκη. Μάης του 1936. Μια μάνα καταμεσής του δρόμου, μοιρολογάει το σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της και πάνω της, βουίζουν και σπάζουν τα κύματα των διαδηλωτών - των απεργών καπνεργατών. Εκείνη συνεχίζει το θρήνο της):
Μέρα Μαγιού μού μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,
άνοιξη, γιε, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω
Στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης
Και με το δάχτυλο απλωτό μού τάδειχνες ένα-ένα
τα όσα γλυκά, τα όσα καλά κι αχνά και ροδισμένα
Και μούδειχνες τη θάλασσα να φέγγει πέρα, λάδι,
και τα δεντρά και τα βουνά στο γαλανό μαγνάδι
Και τα μικρά και τα φτωχά, πουλιά, μερμήγκια, θάμνα,
κι αυτές τις διαμαντόπετρες που ίδρωνε δίπλα η στάμνα.
Μα, γιόκα μου, κι αν μούδειχνες τα αστέρια και τα πλάτια,
τάβλεπα εγώ πιο λαμπερά στα θαλασσιά σου μάτια.
Και μου ιστορούσες με φωνή γλυκιά, ζεστή κι αντρίκια
τόσα όσα μήτε του γιαλού δε φτάνουν τα χαλίκια.
Και μούλεες, γιε, πως όλ' αυτά τα ωραία θάναι δικά μας,
και τώρα εσβήστης κ' έσβησε το φέγγος κ' η φωτιά μας.
Από την ποιητική συλλογή Επιτάφιος (1936) του Γιάννη Ρίτσου
Ο πρώτος νεκρός τον Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη ήταν ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης από το Ασβεστοχώρι που συμμετείχε στην παλλαϊκή απεργία των θεσσαλονικιών εργατών. Η τότε νεοδιορισμένη κυβέρνηση Μεταξά διέταξε τη χωροφυλακή να πατάξει παντοιοτρόπως τους διαδηλωτές με αποτέλεσμα τον θάνατο 12 εργατών μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Μάη. Από το φωτορεπορτάζ της εποχής προέκυψε η φωτογραφία της μάνας του Τάσου Τούση που θρηνεί τον νεκρό της γιο καταμεσής του δρόμου. Αυτή την εικόνα είδε ο Γιάννης Ρίτσος και μας έδωσε αμέσως μετά το περιστατικό τη συλλογή «Επιτάφιος». Η φωτογραφία έκανε τον γύρο της υφηλίου κάνοντας τους ξένους να παραλληλίζουν τον λαϊκό αγώνα στη Θεσσαλονίκη με τα γεγονότα στην Ισπανία του Φράνκο. Δυστυχώς, τα γεγονότα στη Θεσσαλονίκη δεν είχαν συνέχεια, αφού λίγους μήνες αργότερα το καθεστώς της 4ης Αυγούστου με επικεφαλής τον Μεταξά ρίχνει τη χώρα σε μια στυγνή δικτατορία από την οποία θα βγει θέλοντας και μη πέντε χρόνια αργότερα με τον Β' παγκόσμιο και τη γερμανική κατοχή. Το βιβλίο του Ρίτσου λίγο έλειψε να γίνει μπεστ σέλερ -όπερ σπάνιον για ποιητικές συλλογές- αλλά και γι' αυτό έχουσι γνώσιν οι φύλακες του Μεταξά που το καίνε προς παραδειγματισμόν το 1938 μπροστά στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Ο Γιάννης Ρίτσος καταφέρνει να το επανεκδώσει το 1958 και να στείλει ένα αντίγραφό του στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος σχεδόν εν μία νυκτί μελοποιεί 8 αποσπάσματά του και γράφει το πρώτο του σπουδαίο λαϊκό έργο στο Παρίσι, ένα έργο που -μεταξύ άλλων- έμελλε να κάνει την υφήλιο να υποκλιθεί μπροστά στους Έλληνες που τραγουδάνε με τόσο ενθουσιασμό και πάθος τους ποιητές τους.
(Διαβάζει ο Γιάννης Ρίτσος σε παλαιότερη εκπομπή για τη δημόσια τηλεόραση, ενώ ακούγεται το τραγούδι από συναυλία στο Αμερικανικό κολέγιο Αθηνών το 1986 με ερμηνευτές τον Κώστα Παπαδόπουλο στο μπουζούκι και τη Μαρία Φαραντούρη υπό τη διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη. Το φιλμάκι είναι απόσπασμα από επετειακή εκπομπή του καναλιού της ελληνικής Βουλής την Πρωτομαγιά του 2009.)
