ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Ημερομηνία δημοσίευσης: 02/09/2012
Λίγα μέτρα μακριά από το λιμάνι της Πλάκας, ενός από τους πιο γραφικούς παραθαλάσσιους οικισμούς του Λασιθίου, στέκει ερημωμένο, «ανοιχτό» για τους τουρίστες ένα μικρό σπάραγμα γης μέσα στη θάλασσα. Εκεί όπου βρήκε για 53 χρόνια καταφύγιο ο σπαραγμός των λεπρών της Κρήτης και απανταχού της Ελλάδας.
Για όσους δεν ζουν στην Πλάκα, για όσους δεν είχαν παππούδες ή γιαγιάδες που έπαθαν λέπρα από το 1904 έως το 1957, για όσους δεν διάβασαν λογοτεχνία, δεν ενδιαφέρθηκαν για τα παραλειπόμενα της Ιστορίας, δεν παρακολούθησαν το δημοφιλές σίριαλ της πρόσφατης τηλεοπτικής σεζόν, η Σπιναλόγκα δεν μπορεί να αντιπροσωπεύει απολύτως τίποτα. Μια και είναι στην πράξη εξαιρετικά δύσκολο να μην ισχύει καμιά από τις προηγούμενες συνθήκες, τουλάχιστον για όποιον ζει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, το ερώτημα παραμένει: Τι ακριβώς αντιπροσωπεύει για τον καθένα μας η Σπιναλόγκα;
Δεν ξέρω πόσοι από όσους βρίσκονταν γύρω μου σε εκείνο το καραβάκι μοιράστηκαν αυτό τον προβληματισμό, δεν ξέρω αν θα είχα κι εγώ αναρωτηθεί για κάτι τέτοιο αν δεν φιλοξενούνταν εκείνες της μέρες στο νησί η έκθεση του Κώστα Τσόκλη με τίτλο «Εσύ, ο τελευταίος λεπρός», μια έκθεση που δίνει ουσιαστικό αντίκρισμα στον ψυχικό απόηχο που άφησε στο νησί η εγκατάσταση του λεπροκομείου.
Μολονότι η Σπιναλόγκα παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχαιολογικό - ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, το οποίο δεν υποστηρίζεται ωστόσο επαρκώς από τη μουσειολογική της υποδομή, στην πραγματικότητα ο κύριος παράγοντας προσέλκυσης των επισκεπτών είναι η νεώτερη ιστορία της. Και ως προς αυτήν όμως οι πληροφορίες που παρέχονται από τη μόνιμη έκθεση ελάχιστα ξεπερνούν τις στοιχειώδεις ενώ είναι δύσκολο να υποθέσει κανείς τις συνθήκες διαβίωσης, την εμπειρία της καθημερινότητας, με ένα λόγο την περιρρέουσα ατμόσφαιρα στον τόπο εξορίας των πασχόντων από τη νόσο του Χάνσεν. Το έλλειμμά αυτό εξοβελίζει η τέχνη του Κώστα Τσόκλη, σε αγαστή σύμπνοια με την υπόκρουση της μουσικής του Νίκου Ξυδάκη, δίνοντας μέχρι τις 31 Οκτωβρίου μια ιστορική ευκαιρία στους επισκέπτες του νησιού να αναβιώσουν τη σφραγίδα μιας μεγάλης αρρώστιας σ’ ένα μικρό τόπο.
Η αφαιρετική διεισδυτική ματιά του σύγχρονου εικαστικού δικαιώνει στο μέγιστο βαθμό την πεποίθηση του δασκάλου της συναισθησίας και πρωτοπόρου της αφηρημένης τέχνης Wassily Kandinsky ότι η απουσία της μορφής ερεθίζει το πνεύμα εναργέστερα και βαθύτερα. Πόνος και πόθος, ένταση και θυμός, ερημία και θλίψη αναδύονται μέσα από τους ανεικονικούς πίνακες του Τσόκλη. Χρώμα κόκκινο, χρώμα μαύρο. Άρωμα ζωής και θανάτου... η αρρώστια.
Σε άλλα έργα του ο γνωστός εικαστικός χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να δώσει πίνακες μέρος της σύνθεσης των οποίων αποτελεί η βιντεοπροβολή συμπλέγματος γυμνών ανθρώπινων σωμάτων. Χαμογελαστά πρόσωπα... γαλήνη, άφυλο γυμνό... μυστήριο, σαρκικό όργιο... ταραχή... Κορμιά ριγμένα στην άβυσσο. Σάρκα και ψυχή... η αρρώστια.
Σε άλλο έργο του καλλιτέχνη η βιντεοπροβολή θα δώσει με τον πλέον προφανή τρόπο την αίσθηση του αποκλεισμού. Ένα πουλάκι πεταρίζει πάνω κάτω, δεξιά αριστερά στην οθόνη προσπαθώντας να σπάσει τα όρια της, να πετάξει έξω από αυτή...
Εκτός από τα έργα που στεγάζονται σε κτήρια της Σπιναλόγκας, διάσπαρτες είναι οι παρεμβάσεις στο υπόλοιπο νησάκι. Μαύρες σημαίες στην κορυφή λειτουργούν ως υπόμνηση των κινητοποιήσεων των εγκλείστων. Βασικό στοιχείο ωστόσο στην εικαστική παρέμβαση του Κώστα Τσόκλη αποτελούν οι καθρέφτες. Μικρά θραύσματα καθρέφτη μπερδεμένα με τις φραγκοσυκιές κάνουν παιχνίδια με το φως καθώς προσεγγίζεις το νησί. Μεγάλοι καθρέφτες είναι τοποθετημένοι στα σοκάκια, σε σκοτεινά περάσματα, σε πόρτες των ερειπωμένων σπιτιών, ένας τεράστιος σταυρός από καθρέφτη δεσπόζει στον βράχο πάνω από το λιμανάκι.
Η εικαστική προσέγγιση του Τσόκλη δεν προκαλεί μόνο θετικά σχόλια. Δεν έλειψαν εκείνοι που είδαν στον καθρεφτένιο σταυρό του κάτι ξένο με το φυσικό περιβάλλον ή εκείνοι που διάβασαν στο σύνολο γυμνών σωμάτων έναν πίνακα φθηνής πορνογραφίας. Δεν μπορούμε ωστόσο να παραβλέψουμε ότι η «πρόκληση» είναι στη μοντέρνα τέχνη η ίδια αυτή συνθήκη που εκλύει και τη δραστικότητά της. Μια τέχνη που για πολλούς «δεν ταιριάζει» και από άλλους γίνεται αντικείμενο χλευασμού είναι κατά κανόνα και μια τέχνη που χτυπά τις πιο κρυφές φλέβες. Μια τέχνη που στηλιτεύει και αποκαλύπτει, που ομολογεί λακωνικά την αλήθεια, που φέρεται την ίδια ώρα τρυφερά και σκληρά στον άνθρωπο.
Όσοι βιάζονται να αναρωτηθούν ποια πραγματική σχέση μπορεί να έχει η ιστορία της Σπιναλόγκας με τη μοντέρνα τέχνη ίσως αξίζει να επισκεφθούν το νησί κατά τη διάρκεια της έκθεσης και ίσως κερδίσουν την ευκαιρία να αναζητήσουν μια απάντηση στο ερώτημα τι σημαίνει σήμερα η Σπιναλόγκα.
Σε έναν κόσμο που πρόθυμα ονομάζει λεπρό τον μετανάστη, τον πρόσφυγα, τον εξαρτημένο, τον ομοφυλόφιλο, τον άστεγο, τον άνεργο, τον μοναχό του, θα πρέπει να αρνηθεί πρώτα κανείς το είδος του για να μη δει έστω για μια στιγμή στους ευαίσθητους καθρέφτες του Τσόκλη το είδωλο του τελευταίου κατοίκου της Σπιναλόγκας, κάποιας Σπιναλόγκας...
Αργυρώ Λύτρα
