Από εμάς εξαρτάται...
του δημοσιογράφου, Γεράσιμου Τρύφωνα
Ένα διήγημα για τη στάση του εργαζόμενου και τις καθημερινές μάχες με τη συνείδησή μας
Αλλάξτε το εργοστάσιο πλεκτών της Τουρκίας του περασμένου αιώνα με ένα από τα ελληνικά συγκροτήματα Τύπου, τον μπέη εφέντη με τον μεγαλοεκδότη και τον Σελιαμέτ
πως ο ουρανός δεν θα πέσει και στο δικό του κεφάλι - και θα έχετε μια ακριβή εικόνα για την Ελλάδα και τον κλάδο μας το σωτήριον έτος 2011.
Αφιερωμένο στην Αργυρώ Λύτρα, που δεν γνωρίζω, αλλά θα ήθελα να έχω συνάδελφο
Αζίζ Νεσίν
ΑΝ ΗΜΟΥΝ ΓΥΝΑΙΚΑ
Ο ΣΕΛΙΑΜΕΤ διορίστηκε θυρωρός σ' ένα εργοστάσιο πλεκτών. Θα 'παιρνε 80 λίρες το μήνα. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει με 80 λίρες το μήνα. Ούτε το ένα τέταρτο του ανθρώπου δεν μπορεί να ζήσει: Μα ο Σελιαμέτ στηριζόταν στην εργατικότητά του. Το αφεντικό θα καταλάβαινε τελικά την προθυμία του και θα του ανέβαζε το μισθό.
Η δουλειά του θυρωρού ήταν, βέβαια, ταπεινωτική γι' αυτόν, τι να γίνει όμως; Σήμερα ο κόσμος έχει χάσει, βλέπεις, την ισορροπία του. Πόσοι και πόσοι κάνουν τη δουλειά του θυρωρού, ενώ δεν αξίζουν ούτε για θυρωροί! Οταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Μια ωραία μέρα το αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ στο γραφείο του:
- Είμαι ευχαριστημένος από σένα, του λέει.
- Ευχαριστώ, ευχαριστώ!
- Είσαι παντρεμένος; ρωτάει το αφεντικό.
- Ναι, απαντάει ο Σελιαμέτ, ζαρώνοντας σαν να τον είχαν πιάσει να κάνει έγκλημα.
Αναγνωρίζοντας το φταίξιμό του και για να ξαλαφρώσει την ψυχή του, πρόσθεσε κατεβάζοντας το κεφάλι:
- 'Εχω και δύο παιδιά, μπέη εφέντη.
Το αφεντικό τον συμπόνεσε και αναστέναξε:
- 'Αι, άι... και πως τα βολεύεις;
- Πολύ δύσκολα, μπέη εφέντη.
- 'Αντε, κάτι θα κάνω και για σένα. Θα τα καταφέρεις να κάνεις και τη δουλειά του θυρωρού και τη δουλειά του νυχτοφύλακα;
- Θα τα καταφέρω, μπέη εφέντη.
- Για να πούμε την αλήθεια, μόνο έξι ώρες την ημέρα κάθεσαι στην πόρτα. Βάλε και οχτώ ώρες τη νύχτα, μας κάνουν δεκατέσσερες. Σου μένουν ακόμα δέκα ώρες. Εντάξει;
- Ευχαριστώ, μπέη εφέντη.
- Για τη νυχτερινή δουλειά θα σου δίνω άλλες 30 λίρες το μήνα.
- Ευχαριστώ.
Ο νυχτοφύλακας που έπαιρνε 200 λίρες το μήνα, απολύθηκε αμέσως, γιατί κοιμόταν την ώρα της δουλειάς και τη θέση του την πήρε ο θυρωρός μας. Την ημέρα στεκόταν στην πόρτα και τη νύχτα φύλαγε το εργοστάσιο με το ρολόι ελέγχου κρεμασμένο στο λαιμό. Ο μισθός του μεγάλωσε τώρα. 'Εγινε 110 λίρες.
Ηταν πολύ αφοσιωμένος και προσεχτικός. Στο κάτω - κάτω το αφεντικό δεν είναι βλάκας. Θα διαπιστώσει αμέσως την προθυμία του και κάτι μπορεί να κάνει γι' αυτόν. Να, αν λογουxάρη, τον διόριζε γραμματέα στο εργοστάσιο, τι καλά που θα 'ταν!...
Ο γραμματέας παίρνει 300 λίρες το μήνα!
'Οταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Το αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ στο γραφείο του:
- Είμαι ευχαριστημένος από τη δουλειά σου, του λέει. Θέλω κάτι να κάνω ακόμα για σένα. Τη νύχτα ουσιαστικά δεν κάνεις τίποτα. Μπορείς να κρατάς την αλληλογραφία μας; Θα σου δίνω άλλες 60 λίρες.
Ο Σελιαμέτ κόντεψε να λιποθυμήσει. Τώρα θα κέρδιζε 170 λίρες...
- Ο Αλλάχ να σου δίνει υγεία, μπέη εφέντη, απάντησε.
Ο γραμματέας που έπαιρνε 300 λίρες, απολύθηκε αμέσως, γιατί με τις κουβέντες, τον καφέ και τα τσιγάρα δεν του έμενε καιρός για δουλειά και στη θέση του πήρανε το θυρωρό μας. Τώρα, την ημέρα στεκόταν στην πόρτα και τη νύχτα έβαζε μπροστά του τη γραφομηχανή κ' έγραφε.
Δούλευε με την ψυχή του. Στο κάτω κάτω τ' αφεντικό δεν είναι ηλίθιος. Αργά ή γρήγορα θα καταλάβει την προθυμία του και θα τον ανταμείψει. Ο λογιστής του εργοστασίου έπαιρνε 400 λίρες το μήνα... Αχ, να μπορούσε να γίνει λογιστής!
Οταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Μία ωραία μέρα τ' αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ στο γραφείο του:
- Ξέρω πως σήμερα οι 170 λίρες δεν είναι τίποτα, του λέει. Θέλω να σου αυξήσω το μισθό.
- Ευχαριστώ, μπέη εφέντη.
- Σου μένει, βέβαια, αρκετή ώρα. Αντί να κάθεσαι στο σπίτι σου και να χαζεύεις, μπορείς να κρατάς τους λογαριασμούς του εργοστασίου;
- Μπορώ, μπέη εφέντη.
- Εντάξει, θα παίρνεις άλλες 45 λίρες.
Ο λογιστής του εργοστασίου που έπαιρνε 400 λίρες το μήνα, απολύθηκε αμέσως, γιατί αντί για πρόσθεση έκανε αφαίρεση και αντί για πολλαπλασιαμό διαίρεση.
Τώρα ο Σελιαμέτ έπαιρνε 215 λίρες το μήνα. 'Εξι ώρες την ημέρα στεκόταν στην πόρτα, οχτώ ώρες τη νύχτα φύλαγε το εργοστάσιο δουλεύοντας ταυτόχρονα στη γραφομηχανή και όταν γύριζε στο σπίτι του, έπιανε τους λογαριασμούς.
Κουραζόταν πάρα πολύ, ήταν φιλότιμος, προσπαθούσε να κάνει περισσότερα απ' αυτά που του ζητούσαν. Τώρα ονειρευόταν τη θέση του αποθηκάριου. Ο αποθηκάριος έπαιρνε 450 λίρες το μήνα.
Οταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Μια μέρα, το αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ:
- Θέλω να κάνω κάτι για σένα. Τι θα έλεγες αν σε έκανα αποθηκάριο;
- Θα σου χρωστούσα μεγάλη χάρη, μπέη εφέντη.
- Εντάξει, θα προσθέσω άλλες 35 λίρες στο μισθό σου. 'Ελα πάμε στην αποθήκη!
Ο αποθηκάριος, πολύ ασυνείδητος άνθρωπος, που συνήθιζε να κουβαλάει ένα σωρό εμπορεύματα από το εργοστάσιο στο σπίτι του, απολύθηκε αμέσως και τη θέση του την πήρε ο νυχτοφύλακάς μας.
Δούλευε μέρα και νύχτα, χωρίς να λογαριάζει ούτε την κούραση, ούτε τις ώρες. Στο κάτω - κάτω το αφεντικό δεν είναι στραβό, θα εκτιμήσει την αυτοθυσία του. Και πραγματικά... Το αφεντικό τον φώναξε:
- Είμαι πολύ ευχαριστημένος από σένα. 'Οσο δουλεύεις τόσο τα καταφέρνεις καλύτερα. Η δουλειά του θυρωρού δεν σου ταιριάζει. Θα κρατήσεις όλες τις άλλες δουλειές και θα σε κάνω και διευθυντή του εργοστασίου.
Διευθυντή; Ο Σελιαμέτ κόντεψε να λιποθυμήσει. Από καιρό την ονειρευόταν αυτή τη θέση. 'Οταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Να που έγινε και διευθυντής!
- Θα προσθέσω 90 λίρες στο μισθό σου, είπε το αφεντικό.
Αφού θα έπαυε να είναι θυρωρός θα του κόβανε 80 λίρες από το μισθό. Θα γινόταν όμως διευθυντής και θα του δίνανε 90 λίρες αύξηση, δηλαδή θα είχε και 10 λίρες διαφορά. Θα έπαιρνε 260 λίρες το μήνα.
Ο πρώην διευθυντής του έπαιρνε 500 λίρες, απολύθηκε αμέσως γιατί πείραζε την ιδιαίτερη γραμματέα του αφεντικού.
Το εργαστάσιο είχε 40 εργάτες, 2 αρχιεργάτες και 20 μηχανές. Εργάτης δεν μπορούσε να γίνει, δεν ήξερε τη δουλειά. Ούτε αρχιεργάτης, ακόμα περισσότερο δεν την ήξερε αυτή τη δουλειά. Να δουλεύει αυτός αντί για τις μηχανές; Δεν γινόταν.
Στα γραφεία του εργοστασίου, εκτός από αυτόν, είχε απομείνει μόνο η ιδιαίτερη γραμματέας και το αφεντικό.
'Οταν του έμενε λίγη ώρα, κουβέντιαζε με τη γραμματέα και έπλεκε το εγκώμιο του αφεντικού.
- Ο θεός να του δίνει υγεία. Χρυσός άνθρωπος! Μπήκα στο εργοστάσιο σαν θυρωρός με 80 λίρες το μήνα. Με έκανε νυχτοφύλακα και μου έδωσε 110 λίρες. 'Υστερα με έκανε γραμματέα και μου ανέβασε το μισθό σε 170 λίρες. Με διόρισε λογιστή και άρχισε να μου δίνει 215 λίρες. 'Εγινα αποθηκάριος και έπαιρνα 250 λίρες. Τώρα είμαι διευθυντής και παίρνω 260 λίρες.
Και η ιδιαίτερη γραμματέας δεν πήγαινε πίσω στα εγκώμια για το αφεντικό.
- 'Ηρθα εδώ σαν καθαρίστρια με 40 λίρες το μήνα. 'Υστερα άρχισα να σκουπίζω και να σφουγγαρίζω το σπίτι του σφεντικού και μου έδινε 60 λίρες. 'Εγινα δακτυλογράφος και ο μισθός μου ανέβηκε σε 80 λίρες. 'Αρχισα να μαγειρεύω και να βοηθώ στο νοικοκυριό του αφεντικού και μου έκανε το μισθό 100 λίρες. 'Υστερα ξέρετε, έγινα και... τότε μου έδωσε άλλες 15 λίρες. 'Ετσι τώρα παίρνω 115 λίρες.
Μιά μέρα ο Σελιαμέτ είπε στη γραμματέα:
- Δουλεύετε πολύ, κουράζεσθε.
Η γραμματέας του απάντησε:
- Και σεις μήπως δουλεύετε λιγότερο; Και δεν πληρώνεσθε καλά. Ασφαλώς θα θέλετε αύξηση.
Ο Σελιαμέτ την κοίταξε.
Θυμήθηκε πως στα γραφεία του εργοστασίου δεν είχε απομείνει κανένας άλλος εκτός από αυτούς τους δύο.
Σκέφτηκε τις υποχρεώσεις της κοπέλας...
- 'Οχι, όχι είπε.
Δεν θέλω καμιά αύξηση.
Ευχαριστώ πολύ.
Αν ήμουνα γυναίκα... ξέρετε τι θα γινόταν;
Το αφεντικό θα σας έδιωχνε και θα πρόσθετε άλλες 20 λίρες στο μισθό μου...
'Οχι, όχι...
Είμαι πολύ ευχαριστημένος...
Αν ήμουνα γυναίκα...
Για την ιστορία
Το διήγημα «Αν ήμουν γυναίκα» του Αζίζ Νεσίν περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Ο καφές και η δημοκρατία». Κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Θεμέλιο.
Το κείμενο αντιγράφηκε εδώ από ένα από τα 2.000 αντίτυπα
στα οποία ξανατυπώθηκε το 1975 το έργο σε αντικατάσταση ισάριθμων κατασχεθέντων και καταστραφέντων από τη χούντα.
