Οι Παναγίες του Δεκαπενταύγουστου
Η Παναγία, το ιερότερο από τα πρόσωπα της Ορθοδοξίας, δοξάζεται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά και στις χώρες τις διασποράς, όπου διαμένουν οι απόδημοι Έλληνες. Η Κοίμηση της Υπεραγίας Θεοτόκου αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Χριστιανοσύνης, ενώ η προετοιμασία των πιστών αρχίζει από την 1η Αυγούστου με τη νηστεία που διαρκεί μέχρι τον Δεκαπενταύγουστο, αποτελώντας για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς το “Πάσχα του καλοκαιριού”.
Στις 15 Αυγούστου χιλιάδες πιστών με την ψυχή γεμάτη ελπίδα και κατάνυξη, προστρέχουν στα αμέτρητα προσκυνήματα, όπου λιτανεύονται οι θαυματουργές εικόνες της Παναγίας για να μαρτυρήσουν τη πίστη τους στο πρόσωπο της μητέρας του Θεανθρώπου και να την ικετέψουν να μεσολαβήσει στον Υιό της για τη σωτηρία της ψυχής τους, αφού, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, η Παναγία λίγο πριν τη μετάσταση Της στους Ουρανούς υποσχέθηκε ότι δεν θα σταματήσει να φροντίζει για όλον τον κόσμο και θα γίνει η μεσίτρια στον Υιό της για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.
Η Παναγία, όμως, δεν έχει μόνο θρησκευτική σημασία για τους Έλληνες αλλά και εθνική, αφού πολλές φορές το πρόσωπό Της έχει συνδεθεί με τους αγώνες του έθνους και έτσι ο Ελληνικός λαός την τιμά και τη σέβεται περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο.
Το όνομα της ” Παρθένου Μαρίας”, το ιερότερο ίσως πρόσωπο της Ορθοδοξίας, συνοδεύεται από ένα μεγάλο αριθμό προσωνυμιών που της έχουν δοθεί, λόγω των ιδιοτήτων της, του χρόνου που γιορτάζει, της θέσης που βρέθηκε η εικόνα της, της τοποθεσίας που βρίσκεται η εκκλησία της, όπως Παναγία η Γιάτρισσα, Παναγία η Μελικαρού, Παναγία Φοδελιώτισσα, Παναγία η Ανέμη, Παναγία η Θαλασσινή.
Στη Μάνη, την ονομάζουν Γιάτρισσα για τις θεραπευτικές της ικανότητες, στη Σαμοθράκη, Κουφή γιατί θεραπεύει προβλήματα ακοής, στις Σέρρες λεχούσα γιατί προστατεύει τις λεχώνες.
Λόγω τη τοποθεσίας που βρέθηκε η εικόνα της ή όπου υπάρχει ο ναός της, της δίδονται επίθετα όπως, Παναγία η Σουμελά (στο όρος Μελά), Παναγία η Μελικαρού (στη Σκύρο), Παναγία η Φοδελιώτισσα (στο Φόδελε Ηρακλείου), Παναγία η Λιθινιώτισσα (Λιθίνες Σητείας), Παναγία η Θαλασσινή, (στην Ανδρο, σε βράχο μέσα στη θάλασσα), Παναγία η Ανέμη, (στη Σαμοθράκη επειδή φυσά δυνατός άνεμος σε ξωκλήσι της).
Ιδιαίτερα γνωστά είναι επίσης τα επίθετα Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη. Η δεύτερη προσωνυμία, αποδίδεται σε εικόνες που φανέρωσαν την ύπαρξη τους με κάποιο θαύμα. Πολλές φορές, αυτό γίνεται μέσω κάποιου οράματος, όπως η εμφάνιση της Παναγίας, στη μοναχή Πελαγία και η εν συνεχεία ανεύρεση της εικόνας της στις 30 Ιανουαρίου του 1823.
Προσωνυμίες της δίδονται επίσης, λόγω της ημερομηνίας που γιορτάζει.
Έτσι στην Σίφνο, βρίσκεται η Παναγιά η Δεκαπεντούσα, (γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο), στη Σαντορίνη η Τριτιανή (γιορτάζει την τρίτη μέρα του Πάσχα), στη Σαμοθράκη η Εικοσπενταρούσσα ( γιορτάζει της Μεσοπεντηκοστή).
Εκείνα τα χρόνια, οι απλοί άνθρωποι δούλευαν αδιάκοπα στα χωράφια των πλούσιων και κάθε καλοκαίρι, λίγο πριν από το φθινόπωρο, ανανέωναν τα συμβόλαιά τους για τον επόμενο χρόνο.
Όπως διαβάζουμε και σε ένα βιβλίο θρησκευτικής λαογραφίας, οι παλιότεροι και πιο έμπειροι εργάτες έπαιρναν από μια έως τρεις μέρες άδεια για να μείνουν με τις οικογένειές τους και να ξεκουραστούν από τις κοπιαστικές εργασίες του θερισμού.
Τότε έβρισκαν ευκαιρία να περιφερθούν ελεύθερα μέσα στους αγρούς και τους λόφους, κι έτσι ανακάλυπταν παλιές ξεχασμένες εικόνες της Παναγίας.
Τόσο μεγάλη ήταν η χαρά όταν βρισκόταν μια εικόνα, ώστε χτιζόταν αμέσως ένα εξωκλήσι στο όνομα της Παναγίας, και από τότε, κάθε χρόνο τελούσαν μια ολόκληρη σειρά από εκδηλώσεις στη μνήμη της, την ίδια πάντα μέρα.
Κι επειδή οι λαϊκές παραδόσεις των χριστιανών έχουν πολλά να μοιραστούν με τα έθιμα και τις δοξασίες της αρχαιότητας, θα δούμε ότι τα περισσότερα θρησκευτικά πανηγύρια συνοδεύονται με μουσική και σφάξιμο αρνιών, έτσι όπως γίνονταν οι θυσίες στην αρχαιότητα.
Γι’ αυτό το λόγο, ο Δεκαπενταύγουστος, τη μέρα δηλαδή που γιορτάζεται «η Κοίμηση της Θεοτόκου», ισοδυναμεί με τη μεγαλύτερη γιορτή του καλοκαιριού στην Ελλάδα, μιας και κάθε νομός ή μικρή επαρχία έχει τη δική της θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Και ανάλογα με τα τοπικά έθιμα και τα παραδοσιακά προϊόντα της κάθε περιοχής, τα πανηγύρια ποικίλουν ως προς τον πλούτο και το είδος εκδηλώσεων.
Η Παναγία της Τήνου
Η εικόνα της Παναγίας της Τήνου βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823, έπειτα από πολλές προσπάθειες και με την υπόδειξη της Παναγίας στη μοναχή Πελαγία, στην ιστορική Μονή της “Κυράς των Αγγέλων”, στο Κεχροβούνι.
Η αξίνα χτύπησε σε ξύλο και η εικόνα κόπηκε στα δύο. Αλλά κόπηκε στη μέση, χωρίς να χαλάσουν οι μορφές της Παρθένου και του Αρχαγγέλου Γαβριήλ.
Με Βασιλικό Διάταγμα του 1836, καθιερώθηκε ο εορτασμός της Παναγίας στην Τήνο να είναι οκταήμερος και διαρκεί έως τα “εννιάμερα της Θεοτόκου”, στις 23 Αυγούστου, όπου μέσα σε ατμόσφαιρα συγκίνησης, κατάνυξης και σεβασμού, ψάλλονται ύμνοι και εγκώμια, μπροστά στον επιτάφιο και την άγια εικόνα.
Ο δρόμος που οδηγεί από το λιμάνι στο ναό του Ευαγγελισμού, όπου βρέθηκε η εικόνα, είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της άρρηκτης σχέσης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας.
Ο δρόμος αυτός αποτελεί το χώρο όπου αμέτρητες χιλιάδες ανθρώπων, κάθε χρόνο, εναποθέτουν τις ελπίδες τους και την πίστη τους ανηφορίζοντας με τα γόνατα για να φτάσουν στο ναό και να προσκυνήσουν τη Χάρη Της.
Στην Τήνο παράλληλα με την εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου οι Έλληνες τιμούν κι αυτούς που χάθηκαν όταν οι Ιταλοί τορπίλισαν και βούλιαξαν την “Έλλη” μέσα στο λιμάνι του νησιού ανήμερα της Παναγιάς. Και σ΄ αυτήν την περίπτωση όμως οι Χριστιανοί δόξασαν το όνομα της Θεοτόκου καθώς προφύλαξε το πλήθος των πιστών που βρίσκονταν στο λιμάνι.
Παναγία Σουμελά ( Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ )
Η Παναγία Σουμελά αποτελεί το σύμβολο της Ποντιακής πίστης, αν και η πρώτη ονομασία της θαυματουργής εικόνας ήταν Αθηνιώτισσα.
Την εικόνα της Παναγίας Σουμελά αγιογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς και μετά το θάνατό του τη μετέφερε στην Αθήνα ο μαθητής του Ανανίας και την τοποθέτησαν σε περικαλλή ναό της Θεοτόκου. Έτσι αρχικά ονομάστηκε ως Παναγία η Αθηνιώτισσα.
Στο τέλος του 4ου αιώνα (380-386 μ.Χ.), η Παναγία η Αθηνιώτισσα εμφανίστηκε ως όραμα στους μοναχούς Σωφρόνιο και Βαρνάβα, στη Αθήνα και τους κάλεσε στην εκκλησία.
Εκεί είδαν την εικόνα να σηκώνεται από το προσκυνητάρι, να βγαίνει από το παράθυρο και να πετάει προς τα ουράνια. Συγχρόνως, άκουσαν την Θεοτόκο να λέει:
“Πηγαίνω στην Ανατολή. Προπορεύομαι στο όρος Μελά. Ακολουθήστε με…”.
Οι μοναχοί την ακολούθησαν και στο όρος Μελά, στον Πόντο, όπου στάθηκε, κτίστηκε μεγάλος Ναός και Μονή.
Έτσι η εικόνα πήρε την ονομασία Σουμελά από τη φράση “στου Μελά”.
Το 1922, μετά την Μικρασιατική καταστροφή, μοναχοί έθαψαν την εικόνα, μαζί με άλλα κειμήλια.
Με την ανταλλαγή, τα ιερά κειμήλια παραχωρήθηκαν, και το 1931 τα ξέθαψε και τα έφερε στην Ελλάδα, ο Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης.
Η εικόνα επανήλθε στην Αθήνα και παρέμεινε στο Μουσείο έως το 1951. Τότε, το Σωματείο “Παναγία Σουμελά” Θεσσαλονίκης πρότεινε το κτίσιμο ναού στις πλαγιές του όρους Βερμίου, στην Καστανιά Βέροιας.
Η Παναγία στο Μικρόκαστρο Κοζάνης
Ιδιαίτερος είναι ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο του Δήμου Σιάτιστας.
Κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί προσκυνούν την εικόνα της Παναγίας που χρονολογείται από το 1603, ενώ εντύπωση προκαλεί η αναβίωση του εθίμου των προσκυνητών καβαλάρηδων από τη Σιάτιστα.
Το έθιμο των καβαλάρηδων προσκυνητών έρχεται από την τουρκοκρατία, όταν αποτελούσε μια ευκαιρία στους σκλαβωμένους να δείξουν τη λεβεντιά και τον πόθο τους για λευτεριά. Στις 14 και 15 Αυγούστου όλη η Σιάτιστα δονείται στους ρυθμούς των χάλκινων και του ασταμάτητου γλεντιού.
Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, οι καβαλάρηδες ξεκινούν το πρωί για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας. Το μεσημέρι οι παρέες των καβαλάρηδων με τα καταστόλιστα άλογα μπαίνουν επιβλητικά στη Σιάτιστα και στην πλατεία της Χώρας τους επισκέπτονται οι αρχές του τόπου και οι πολίτες.
Παναγία της Εκατονταπυλιανής
Ο ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται στην Παροικία, της Πάρου. Για το ναό αυτό υπάρχουν δύο ονομασίες, “Καταπολιανή” και “Εκατονταπυλιανή”. Σύμφωνα με την παράδοση η Κατοπολιανή έχει ενενήντα εννέα φανερές πόρτες, ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται.
Η πόρτα αυτή θα φανεί και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη.
Πολλές παραδόσεις αναφέρονται στην ίδρυση της Εκατονταπυλιανής.
Η πρώτη μας πληροφορεί ότι, όταν η Αγία Ελένη μητέρα πήγαινε στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό, έφτασε στην Πάρο και προσευχήθηκε σ΄ έναν μικρό ναό που βρίσκονταν στη θέση της Εκατονταπυλιανής.
Κατά την προσευχή της έκανε τάμα ότι αν βρει τον Τίμιο Σταυρό, θα χτίσει στη θέση αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε τον μεγαλόπρεπο ναό της Εκατονταπυλιανής. Μια δεύτερη παράδοση αναφέρει ότι το τάμα της Αγίας Ελένης ολοκλήρωσε ο γιος της Άγιος Κωνσταντίνος, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, καθώς η ίδια δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή της.
Στην Κεφαλονιά
Στη νότια Κεφαλονιά, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, βρίσκεται ο ναός της Κοιμήσεως. Εκεί από την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα (6 Αυγούστου) εμφανίζονται μέσα κι έξω από τον ναό φίδια. Είναι τα λεγόμενα “φίδια της Παναγίας”.
Στο μέρος αυτό, όπως λέει η παράδοση, υπήρχε ένα παλιό μοναστήρι της Παναγιάς, μεγάλο και πλούσιο.
Όταν το μοναστήρι δέχτηκε επίθεση από πειρατές οι καλόγριες για να μην πέσουν στα χέρια τους παρακάλεσαν την Παναγία να τις κάνει πουλιά ή φίδια.
Έτσι σαν φίδια Ιερά πλέον γυρίζουν κάθε χρόνο στις αρχές του Αυγούστου και οσο περνούν οι μέρες πληθαίνουν και την παραμονή της Κοιμήσεως αυξάνονται υπερβολικά.
Τα φίδια είναι γκρίζα, λεπτά, και δεν περνούν το μέτρο.
Στο πλατύ τους κεφάλι σχηματίζεται ένας μικρός σταυρός, καθώς επίσης και στην άκρη της λεπτής γλώσσας τους. Σύμφωνα με την παράδοση αν κάποια χρονιά τα φίδια δεν παρουσιασθούν, είναι κακό σημάδι.
Αυτό συνέβη το 1940, καθώς και το 1953, οπότε δοκιμάσθηκε το νησί από τους σεισμούς.
Ξεχωριστή θέση κατέχει η Παναγία στα μοναστήρια και τις εκκλησίες της Καλαμπάκας > Η περιοχή της Καλαμπάκας, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα, τιμά ιδιαίτερα την Παναγία κάτι που αποδεικνύεται από το πλήθος των εκκλησιών και μοναστηριών που αναφέρονται στο πρόσωπό Της.
Πολλές είναι και οι εικόνες που δίνουν, η κάθε μία με ξεχωριστό και ιδιαίτερο τρόπο. Καταρχήν υπάρχει η ανεκτίμητης αξίας αμφιπρόσωπη εικόνα του Αρχαίου Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Καλαμπάκας όπου από τη μια πλευρά εικονίζεται η Κοίμησή Της και από την άλλη η Σταύρωση του Κυρίου.
Είναι η Παναγιά της Καλαμπάκας (Παναγιά η Καλαμπακιώτισσα).
Η εικόνα λόγω των περιπετειών που είχε στο παρελθόν (εκλάπη δυο φορές) φυλάσσεται, για λόγους ασφαλείας, στην Ιερά Μονή Βαρλαάμ από όπου και μεταφέρεται τον Δεκαπενταύγουστο για προσκύνημα στον ναό της.
Στην Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου υπάρχουν δυο εικόνες της Παναγιάς. Στη μια (δεσποτική εικόνα τέμπλου) εμφανίζεται με βασιλική περιβολή κρατώντας στο αριστερό χέρι τον Ιησού Χριστό και στο δεξί άνθος.
Πρόκειται για την Παναγιά “Ρόδον το αμάραντον” έργο, σύμφωνα με επιγραφή στο αριστερό τμήμα της εικόνας, κάποιου αναγνώστου οικονόμου Καπετσοβίτου εκ Ζαγορίου (12 Μαρτίου 1790).
Η δεύτερη (επαργυρωμένη) είναι η Παναγιά Γλυκοφιλούσα της Καναλιώτισσας. Πρόκειται για έργα παλαιολογείας περιόδου 14ου αιώνα (1388-1393) και πιθανόν προέρχονται από το τέμπλο του αρχικού καθολικού της Μονής.
Φέρει το όνομα Καναλιώτισσα γιατί προέρχεται κατά την παράδοση, από την γυναικεία Μονή Λοξάδας ή Λυκουσάδας της Λοξάδας Καρδίτσας κοντά στα Κανάλια Καρδίτσας η οποία κατά την Τουρκοκρατία ήταν μετόχι του Μεγάλου Μετεώρου.
Στην διαλυμένη Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου (τοποθεσία “Νέγκρι” δίπλα στον ομώνυμο παραπόταμο Ασπροποτάμου), υπήρχε πριν την πυρπόληση της από τους Γερμανούς, εικόνα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας με εγχάρακτη αφιέρωση.
Στην ευρύτερη περιοχή Καλαμπάκας υπάρχουν πολλές εκκλησίες και Μοναστήρια που είναι αφιερωμένα στο πρόσωπο της Παναγιάς, στοιχείο που αποκαλύπτει την αγάπη και σεβασμό του λαού προς το πρόσωπό Της.
Καταρχήν υπάρχει ο Βυζαντινός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Καλαμπάκας σπάνιο μνημείο αρχιτεκτονικής του Βυζαντινού Πολιτισμού με την θαυματουργή, όπως ειπώθηκε αμφιπρόσωπη εικόνα της Κοιμήσεως Θεοτόκου.
Δυο Μοναστήρια (Βυτουμά και Σταγιάδων) τιμούν την Κοίμησή Της στην ευρύτερη περιοχή.
Παράλληλα υπάρχουν μια σειρά Βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί που τιμούν την Υπεραγία Θεοτόκο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τον ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Καστρακίου στον “Κούκο μαχαλά”, κοντά στο “Αδράχτι”, τον Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου “Δούπιανης” ή Ζωοδόχου Πηγής (11-12 αιώνα) επίσης στο Καστράκι, τον Κοιμητηριακό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στο χωριό Αχλαδέα Χασίων, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ασπροκκλησιάς (Πλαγιά λόφου Ούγλα, 16ου αιώνα), το ναίδριο “Παλιοπαναγία” Βλαχάβας, το εξωκλήσι της Παναγιάς στη θέση “Καναλάκι” στο ευρύτερο Μετεωρίτικο τοπίο κλπ.
Στην Παναγιά (Γέννεσης Θεοτόκου) είναι αφιερωμένο το καθολικό της Μονής Λυμποχόβου (1709) και η οποία αναφέρεται το 1336 σε χρυσόβουλο του Αυτορκάτορα Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου (1328-1341) και σε σιγίλλιο του Πατριάρχη Αντωνίου Δ’ (1393). Στη Παναγιά Ζωοδόχου Πηγής είναι επίσης το καθολικό διαλυμένης μονής στον οικισμό “Σιαμάδες” ενώ μια σειρά ενοριακοί ναοί (Αμπελοχωρίου, Παναγιάς, Καλομοίρας και άλλων) είναι αφιερωμένοι στο πλέον λαμπρό και λαμπερό πρόσωπο της Χριστιανοσύνης, της Παναγιάς.
Δεκαπενταύγουστος στη Μάνη
Επίκεντρο του εορτασμού της Κοίμησης της Θεοτόκου και φέτος στη Μάνη θα αποτελέσουν τα Κονάκια Γυθείου, με τον Επιτάφιο της Θεοτόκου.
Η τελετή αρχίζει το απόγευμα παραμονή 14 Αυγούστου, με πανηγυρικό εσπερινό, ενώ στην συνέχεια τελείται η ακολουθία του Ιερού Επιταφίου με τα εγκώμια της Παναγίας και η περιφορά του στο χωριό. Ανήμερα του 15αύγουστου μετά την Θεία Λειτουργία, στον παραδοσιακό οικισμό του Πολυαράβου θα πραγματοποιούνται εκδηλώσεις μνήμης για την ιστορική επέτειο της 3ήμερης μάχης, που δόθηκε στην περιοχή κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ.
Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται το βράδυ στην πλατεία των Κονακίων με ένα παραδοσιακό Μανιάτικο γλέντι με τη συνοδεία δημοτικής μουσικής.
