Πρωτομαγιές εν μέσω κρίσεων
απο το σημερινό ΕΘΝΟΣ
του ΘΟΔΩΡΗ ΡΟΥΜΠΑΝΗ
Κοινωνικές εκρήξεις που σημάδεψαν την Ελλάδα και οδήγησαν σε αιματηρά γεγονότα από τη θέσπιση της εργατικής γιορτής το 1889 από τη Δεύτερη Διεθνή.
«E» 30/4
Αγωνιστική διαδρομή 117 χρόνων συμπληρώνει φέτος η εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα.
(Απεργοί εργαζόμενοι της Θεσσαλονίκης σε πρωτομαγιάτικη φωτογραφία, μετά την ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ)
Μόλις τέσσερα χρόνια μετά την καθιέρωση του παγκόσμιου εορτασμού από τη Δεύτερη Διεθνή, οι Αθηναίοι το 1893 είδαν τις κόκκινες σημαίες των κοινωνιστών να ανεμίζουν στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Το συλλαλητήριο συνέπεσε χρονικά με τη δεινή κρίση που είχε περιέλθει η χώρα στα τέλη του 19ου αιώνα. Θα τη σηματοδοτήσει το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαρίλαου Τρικούπη.
Ο θρήνος της μάνας στο πτώμα του Τάσου Τούση που ενέπνευσε τον Γ. Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο»
Η οικονομία της χώρας σχεδόν ποτέ δεν χαρακτηριζόταν για την ανθηρότητά της. Ετσι τα συλλαλητήριά της έπαιρναν συχνά τον χαρακτήρα διαμαρτυρίας για τα βάρη που οι κυβερνήσεις έριχναν στις πλάτες των ανθρώπων της μισθωτής εργασίας. Δεν έλειψαν οι συγκρούσεις με μονάδες της Αστυνομίας ή και του Στρατού, από τις οποίες η εργατική τάξη θρήνησε νεκρούς.
Εκτός από την πρώτη Πρωτομαγιά, στην αλυσίδα των προλεταριακών εκδηλώσεων του Μαΐου ξεχωρίζουν άλλες δύο:
Το αιματηρό συλλαλητήριο του 1924, το οποίο συγκροτήθηκε εν μέσω της γενικής κρίσης που είχε ξεσπάσει μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η εξέγερση της Θεσσαλονίκης, που (πάλι εν μέσω κρίσης) ξεκίνησε στις 29 Απριλίου ως καπνεργατική απεργία και κατέληξε σε λουτρό αίματος στις 9 Μαΐου.
Η εργατική γιορτή της Πρωτομαγιάς καθιερώθηκε στις 20 Ιουλίου 1889, κατά το Ιδρυτικό Συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς στο Παρίσι. Θεσπίστηκε σε ανάμνηση του ξεσηκωμού των εργατών του Σικάγου το 1886, που με τίμημα της ζωής τους διεκδίκησαν οκτάωρο και καλύτερες συνθήκες δουλειάς. Το μήνυμα έφτασε και στην Ελλάδα, που είχαν αρχίσει να δουλεύουν τα πρώτα εργοστάσια.
1893: Οι κοινωνιστές εν δράσει
Απαίτηση η κυριακάτικη αργία και το οκτάωρο εργασίας μετά το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»
Η διάσημη φράση «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» ειπώθηκε από τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη στις 10 Δεκεμβρίου 1893. Είχαν αποβεί άκαρπες οι πολύχρονες προσπάθειες για την εξασφάλιση διεθνούς οικονομικής στήριξης.
Η εργατική συγκέντρωση της Αθήνας είχε πραγματοποιήθηκε στις 2 Μαΐου, ενώ το καζάνι ήδη έβραζε. Το ψήφισμα επιδόθηκε στον πρόεδρο της Βουλής την 1η Δεκεμβρίου από τον κοινωνιστή Σταύρο Καλλέργη, εκδότη της εφημερίδας «Σοσιαλιστής».
Ο πρωτοπόρος σοσιαλιστής, αφού παρέδωσε το ψήφισμα, ανέβηκε στα δημοσιογραφικά θεωρεία, όπου περίμενε με ανυπομονησία την εκφώνησή του.
Ομως, ο Πρόεδρος κωλυσιεργούσε και «ησχολείτο με την ανάγνωσιν ετέρων αναφορών, προερχομένων εκ διαφόρων προσώπων και πραγματευομένων κατά το μάλλον και ήττον περί ανέμων και υδάτων», όπως ο ίδιος έγραψε στον «Σοσιαλιστή».
Ο Καλλέργης από τα θεωρεία άρχισε να διαβάζει το ψήφισμα «στεντορεία τη φωνή». Εξαλλος ο πρόεδρος διέταξε τους χωροφύλακες να τον συλλάβουν.
Εκείνοι τον χτύπησαν με τα κοντάκια των όπλων και τον οδήγησαν στο Τμήμα. Δικάστηκε στις 9 Δεκεμβρίου και καταδικάστηκε σε κράτηση 10 ημερών, τις οποίες εξέτισε στις φυλακές του παλαιού Στρατώνα.
Τα αιτήματα του ψηφίσματος αφορούσαν την καθιέρωση της Κυριακής αργίας, του οκτάωρου και της απονομής σύνταξης στους απόμαχους της δουλειάς. Ανέφερε:
-Την Κυριακήν να κλείωσιν τα καταστήματα, καθ’ όλην την ημέραν, και οι πολίται να αναπαύωνται.
-Οι εργάται να εργάζωνται οκτώ ώρας την ημέραν.
-Να απονέμηται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καθιστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και των οικογενειών των.
Η συγκέντρωση είχε οργανωθεί από τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Καλλέργη. Η 1η Μαΐου ήταν μέρα Σάββατο και εργάσιμη. Ετσι επιλέχτηκες η Κυριακή 2 Μαΐου για να έχει η εκδήλωση μαζικό χαρακτήρα.
Ο Τύπος της εποχής έδωσε έκταση στο γεγονός. Η «Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη υπολόγισε τους συγκεντρωμένους σε 2.000 σοσιαλιστές και εργαζομένους. Η «Εφημερίς» τους περιόρισε στους 200 και έγραψε στο άρθρο της: «Οι πλείστοι εξ αυτών ήσαν εργάται ευπρεπώς ενδεδυμένοι, με ερυθράς κονκάρδας επί της κομβιοδόχης, και πολύ ήσυχοι άνθρωποι. Αυτοί είναι οι πρώτοι σοσιαλισταί εν Ελλάδι και συνήλθον χθες εις το πρώτον αυτών εν Αθήναις συλλαλητήριον».
1924: Ο πρώτος νεκρός
Ο στρατός ανοίγει πυρ με θύμα τον Παρασκευαΐδη και 12 τραυματίες
Από το 1893 και μετά η τρικουπική έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλώνει αποτυχία, κυρίως για τα οικονομικά θέματα αλλά και για γενικότερους λόγους.
Παρόμοια διατύπωση χρησιμοποίησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Μάιο του 1932. Είπε τη φράση «τελικώς επτωχεύσαμεν». Η Ελλάδα κήρυξε για άλλη μία φορά πτώχευση, τώρα εξαιτίας του υψηλού δανεισμού μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη διεθνή οικονομική ύφεση από το κραχ του 1929.
Η αποτυχία της Μικρασιατικής Εκστρατείας οδήγησε σε περιπέτειες όχι μόνο την πολιτική, αλλά και την οικονομική ζωή.
Η Ελλάδα πέρα από την οικονομική αφαίμαξη, που υπέστη για να στηρίξει τις πολεμικές επιχειρήσεις, υποχρεώθηκε να καταβάλλει πολεμικές αποζημιώσεις ακόμη και στους συμμάχους της του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόσθετες ανάγκες δημιούργησε ο διπλασιασμός του πληθυσμού εξαιτίας της έλευσης του πλήθος των προσφύγων. Η στάση πληρωμών του 1932 είχε τις ρίζες της στην κατάσταση, που απότομα διαμορφώθηκε μια δεκαετία πριν.
Την παρτίδα δεν στάθηκε δυνατό να σώσει ούτε η επάνοδος του Ελευθερίου Βενιζέλου, ούτε η έκπτωση της δυναστείας των Γλίξμπουργκ και η ανακήρυξη της Δημοκρατίας...
Από τον Μάρτιο του 1924 πρωθυπουργός είχε αναλάβει ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, που στις 13 Απριλίου διεξήγαγε το δημοψήφισμα, με το οποίο επικυρώθηκε η πολιτειακή αλλαγή.
Η πρώτη ημέρα του Μαΐου είχε οριστεί για την ορκωμοσία των δημόσιων υπαλλήλων και των Ενόπλων Δυνάμεων στο νέο πολίτευμα. Την ίδια μέρα τα κόκκινα συνδικάτα θέλησαν να οργανώσουν συγκέντρωση για να γιορτάσουν την εργατική Πρωτομαγιά. Η κυβέρνηση την απαγόρευσε.
Παρά ταύτα, στην πλατεία Δημοτικού Θεάτρου (μετέπειτα πλατεία Κοτζιά) συγκεντρώθηκαν κάπου χίλια άτομα, ως επί το πλείστον οπαδοί του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (ΣΕΚΕ), μετέπειτα Κομμουνιστικού.
Η παρευρισκόμενη στρατιωτική δύναμη τους διέταξε να διαλυθούν. Δεν συμμορφώθηκαν και ο Στρατός πυροβόλησε (στον αέρα, κατά την επίσημη έκθεση) και ακολούθησε συμπλοκή. Νεκρός έπεσε ο 24χρονος εργάτης Σωτήρης Παρασκευαΐδης, ενώ τραυματίστηκαν 12 διαδηλωτές και 5 στρατιώτες.
Ο Παπαναστασίου έκανε λόγο «περί εφαρμογής της παλαιάς κομμουνιστικής τακτικής, που απέβλεπε εις την καλλιέργειαν του μίσους κατά παντός αστικού καθεστώτος».
Ωστόσο, ο ιστορικός Γρηγόριος Δαφνής στο έργο του «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων» προχωρεί σε δύο παρατηρήσεις:
-Τα γεγονότα προκλήθηκαν κυρίως από έλλειψη ψυχραιμίας των επικεφαλής των στρατιωτικών τμημάτων.
-Το ΚΚΕ την εποχή εκείνη «διήνυε την βρεφικήν ηλικίαν και ο εξ αυτού κίνδυνος ήτο τελείως ανύπαρκτος».
Γεγονός είναι ότι η Πρωτομαγιά απέκτησε τον πρώτο νεκρό της.
1936: Πεδίο μάχης
Μέρα Mαγιού μού μίσεψες
Τον Μάιο του 1936, στα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, έπεσαν 9 νεκροί εργάτες και τραυματίστηκαν εκατοντάδες. Ολοι σκοτώθηκαν στις συγκρούσεις με τη Χωροφυλακή, με πρώτο τον αυτοκινητιστή Τάσο Τούση. Ο θρήνος της μάνας πάνω στο σωριασμένο πτώμα ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο για τον περίφημο «Επιτάφιο».
Ο χειμώνας του 1936 ήταν ο πιο άγριος των τελευταίων ετών. Η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει στα ύψη τις τιμές των ειδών πρώτης ανάγκης και η κατάσταση των εργαζομένων έχει γίνει δυσβάστακτη. Απεργιακές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν από τον Φεβρουάριο με τους λιμενεργάτες, τους αυτοκινητιστές, τους τροχιοδρομικούς, τους εργάτες βενζίνης στη Σελ και την Γκρεκοπετρόλ, τους καπνεργάτες της Καβάλας και τους κλωστοϋφαντουργούς του Νέου Φαλήρου. Πρωθυπουργός ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς, που ετοιμαζόταν για τη δικτατορία, που θα εγκαθιδρύσει στις 4 Αυγούστου.
Θρυαλλίδα αποτέλεσαν οι απολύσεις και το λοκ άουτ, με τα οποία απάντησαν οι καπνέμποροι στα αιτήματα της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας. Η απεργία, που ξέσπασε στις 29 Απριλίου, γενικεύτηκε σε όλη τη χώρα την επομένη.
Η Πρωτομαγιά γιορτάστηκε με δύο συγκεντρώσεις, στο Μπεχτσινάρ και στο Σέιχ Σου. Οι επιθέσεις της Χωροφυλακής θα αρχίσουν από τις 2 του μηνός και θα πάρουν μεγάλη έκταση στις 8 Μαΐου, οπότε το κέντρο της Θεσσαλονίκης μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Η απεργία είχε γενικευτεί σε όλα τα εργοστάσια της συμπρωτεύουσας, στις μεταφορές, στους σιδηροδρόμους. Κάθε κίνηση παρέλυσε.
Διατάχτηκε να επέμβει ο Στρατός, αλλά εκδηλώθηκαν μαζικά κρούσματα απειθαρχίας φαντάρων και αξιωματικών. Στις επιθέσεις οι απεργοί δεν κάθισαν με σταυρωμένα τα χέρια. Απάντησαν μαχητικά. Οι συγκρούσεις πήραν μεγάλες διαστάσεις.
Στήθηκαν οδοφράγματα. Η Χωροφυλακή χρησιμοποίησε τα όπλα. Οι 300 τραυματίες ήταν ο πρόλογος του αιματοκυλίσματος της επομένης.
Την άλλη μέρα, στην πλατεία Ελευθερίας συγκεντρώθηκε 150.000 λαού. Με τη νέα ένοπλη επίθεση των Δυνάμεων Ασφαλείας, νεκροί και τραυματίες βάφουν με αίμα τους δρόμους της πόλης.
Το λουτρό αίματος της 9ης Μαΐου δεν στάθηκε ικανό να σταματήσουν οι κινητοποιήσεις. Θα διακοπούν στις 14 του μηνός, όταν δόθηκαν υποσχέσεις για απελευθέρωση των συλληφθέντων, χορήγηση συντάξεων στις οικογένειες των νεκρών και ικανοποίηση μέρους των αιτημάτων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΟΣ
