ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
Εχουν περάσει 35 χρόνια από τότε που παρήλασε στους δρόμους του Πειραιά Καρνάβαλος. Ηταν το Μάρτη του 1970, μια ημέρα πούβρεχε. Το έθιμο προσπάθησε να αναβιώσει ο τότε Δήμαρχος Αριστείδης Σκυλίτσης.
Ηταν αρκετά πλούσιος σε θέαμα, συγκέντρωσε πολύ κόσμο και θεωρήθηκε επιτυχημένη προσπάθεια. Όμως το έθιμο δε συνεχίστηκε τον επόμενο χρόνο.
Ούτε κι από τότε ξανάγινε τέτοια κίνηση από το Δήμο. Πέρυσι (2004) ο δήμαρχος κ Χρ. Αγραπίδης είχε οργανώσει κάποια αποκριάτικη εκδήλωση. Αλλά κατηγορήθηκε ότι ξοδεύει ασκόπως τα χρήματα του Δήμου και δεν το επανέλαβε. Ετσι φέτος θα περιοριστεί στα Κούλουμα της Πειραϊκής.
Αντίθετα οι δήμαρχοι Κερατσινίου, Ρέντη , Μοσχάτου που ανήκουν στο ΠΑΣΟΚ, οργάνωσαν και φέτος παρελάσεις Καρνάβαλου.
ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΤΟΥ 1903
Ας δούμε όμως τι έγραφε για τις απόκριες του 1903 το «Νέον Αστυ», 22/1/1903:
«ΑΛΗΘΩΣ πρωτοφανείς θα είνε δια τον Πειραιά αι υπό της Εταιρείας των Εορτών διοργανούμεναι τελεταί δια τας Απόκρεως. Το υπ' αυτής ετοιμαζόμενον άρμα, όπερ θα παριστά την νεότητα σκορπίζουσαν την ευθυμίαν, θα είνε αληθές αριστούργημα υπό άποψιν χάριτος και καλαισθησίας. Την εορτήν της εισόδου του Καρνάβαλου, εις τας 9 Φεβρουαρίου, παρακληθείσα θα τίμηση και η Βασιλική Οικογένεια, δι ην ωρίσθη ιδιαίτερον διαμέρισμα εις το μέσον της εξέδρας... Το Καρνάβαλον θα προσφώνηση ο ποιητής Γεώργιος Στρατήγης, θα αντιφώνηση δε από του άρματος ο ποιητής κ. Γεώργιος Σουρής».
ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΤΟΥ 1919
Ας κάνουμε μια αναδρομή στο 1919, τότε που το «ΑΚΤΑΙΟΝ» στο Νέο Φάληρο, οι μπυραρίες της Καστέλας, τα αρχοντικά των Πειραιωτών βρίσκονταν σε μεγάλες δόξες και συγκέντρωναν τους εκλεκτότερους της Πειραϊκής και της Αθηναϊκής κοινωνίας.
Οι Πειραϊκές εφημερίδες της εποχής αυτής μας δίνουν υλικό άφθονο.
Το αποκριάτικο ρεπορτάζ μεταξύ άλλων αναφέρει:
== «Μεγάλην επιτυχίαν εσημείωσεν η δοθείσα χθες εις την ευρείαν αίθουσαν της Σχολής του κ Δ. Βλάσση χορευτική χοροεσπερίς οικογενειακού χαρακτήρος».
== « Εις τας ευρείας αίθουσας του παρά την Καστέλλαν ζυθοπωλείου του κ. Σπύρου Μπάσση δίδεται χορευτική εσπερίς μετημφιεμένων και μη. Εξαιρετικώς δια σήμερον έχουν εξαντληθή όλα τα εισιτήρια».
== «Υπό της οικογενείας του κ. Γ. Μαρκέτου εδόθη απογευματινή προλουζέ συγκεντρώσασα εκλεκτόν κόσμον, μεταξύ του οποίου τας οικογενείας Ξανθάκη, Τάραντο, Ποταμιάνου, Πρωτοπαπά, Κοσμάκη, Καλλίτση, Σουλτάνη, Πάνου, Φερεντίνου, Χαλκιοπούλου, Κοπακάκη, Αττάρ, Χαροπούλου, Πανταλέοντος. Ετραγούδησαν ωραιώτατα η Δις Ξανθάκη με την συνοδείαν κλυδοκιμβάλου
Η Πειραϊκή αποκριάτικη νύχτα ήταν πολύ θορυβώδης.
Ο κόσμος με καραμούζες γύριζε τα σπίτια και πολλοί ήσαν εκείνοι οι οποίοι επεξέτειναν τη… δραστηριότητά τους εις την πρωτεύουσα.
Αυτό προκάλεσε το ακόλουθο σχόλιο τοπικής εφημερίδας:
«Καλόν θα είναι και ο Ηλεκτρικός σιδηρόδρομος να παρατείνη τα δρομολόγιά του το μεσονύκτιον. Το καλόν παράδειγμα εδόθη με τον ηλεκτροφωτισμόν των δρόμων μέχρι της 2ας πρωινής οπότε συνήθως ο περισσότερος διασκεδάζων κόσμος επιστρέφει εις τας οικίας του».
ΟΤΑΝ ΟΙ «ΠΑΛΙΑΤΣΟΙ» ΣΚΟΤΩΝΑΝ ΤΙΣ ΠΕΝΤΑΡΕΣ
Πιο γραφικά περνούσε το καρναβάλι πριν από το 1930, οπότε γινόταν μεγάλη λαϊκή αποκριάτικη παρέλαση στον Πειραιά.
Πέρα από την γκαμήλα, το γαϊτανάκι και τα ρόπαλα, ο φασουλής έδινε παραστάσεις από το ύψος μιας, κλεισμένης γύρω -γύρω με πολύχρωμα χαρτιά, σούστας, τραβούσε αρκετό παιδόκοσμο. Επιτυχία επίσης είχαν οι ομάδες από πιερότους και κολομπίνες, που τα ντόμινα των ή άστραφταν από καθαριότητα και φρέσκο σιδέρωμα ή βρωμοκοπούσαν —κυριολεκτικά —- από την απλυσιά και τη λέρα!...
0ι... μασκαράδες κανταδόρο αποτελούσαν ένα άλλο θέαμα, που περιγελούσε τους κανταδόρους της εποχής, με τα «αχ» και τα «βαχ» και με τις... νυκτερινές βαρκαρόλες της απελπισίας...
Της μόδας ήταν οι τσιγγάνοι και οι τσιγγάνες!... Οι τσιγγάνοι βαστούσαν χαλασμένους μύλους του καφέ, ενώ οι τσιγγάνες έβαζαν χέρι στις αντρικές τσέπες, λέγοντας το «μοίρα σας»!.. Οι τσιγγάνες αυτές ήταν αρκετά κατατοπισμένες και ήξεραν τι έλεγαν στους γνωστούς και φίλους των, χωρίς μάλιστα να διατρέχουν κανένα φόβο παρεξήγησης, αφού... απλά... έλεγαν…. «το μοίρα!...
Ομως τα παλιά Πειραιώτικα καρναβάλια είχαν και θεάματα... συναφή, άλλ' οπωσδήποτε, όχι αποκριάτικα!...
Π.χ ένα γεροδεμένο παλικάρι κρατούσε στα χέρια, ένα σιδερένιο μακρύ μπαστούνι και ωρυόταν...: --- "Ολα τα λυγίζω, όλα τα σπάω...
Απέναντί του ένας άλλος τύπος της εποχής — ο αυτοσχέδιος ταχυδακτυλουργός — έβαζε στο στόμα του χαρτιά και αφού τα μάσαγε θεαματικά και τα κατάπινε, κατόπιν τα έβγαζε σιγά - σιγά και μεγαλόπρεπα από το στόμα του σε μορφή πολύχρωμης ταινίας!..
Και εθαύμαζαν οι αφελείς της πειραιώτικης παραλίας...
Στα σκαλοπάτια της Αγίας Τριάδας, ένας ρήτορας κατακεραύνωνε τους πάντες και τα πάντα... με το «πυρ το εξώτερον», ενώ το πολυποίκιλο ακροατήριο υποδεχόταν τις κατάρες του με γέλια και με φωνές:
— Πες κι άλλα δάσκαλε!...
Ο ιεροκήρυκας ήταν ο συμπαθής, ο διαβόητος Βδελόπουλος, που καταριότανε τις κοντές φούστες, τα άσεμνα ξεμπρατσώματα και τα τολμηρά καρέ στα γυναικεία στήθη!...
Οι κατάρες, όμως, του Βδελόπουλου, που εκτοξεύονταν από τα σκαλοπάτια της Αγίας Τριάδας, είχαν κι έναν άλλο στόχο:
Τον υπαίθριο... οδοντογιατρό, που από μία άμαξα και με τη βοήθεια της... «σκόνης Μικάδου» έβγαζε τα πονεμένα δόντια στη στιγμή και χωρίς πόνο.
Αλλά αν τύχαινε ν' ανέβει κανένας αφελής, για να του βγάλει, το δόντι, όταν κατέβαινε από την άμαξα ήταν τόσο αξιολύπητος, αφού ούτε να μιλήσει δεν μπορούσε! ...
— Πονάει δόντι, βγάζει μάτι...; του φώναζε κοροϊδευτικά «μαρίδα» του Ρολογιού!...
ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΓΛΕΝΤΟΥΣΑΝ
Με αφορμή τη παρέλαση αυτή του Αποκριάτικου Κομιτάτου του 1970, ο χρονογράφος, Πειραιώτης δημοσιογράφος Θεόδωρος Βλάσσης που ήταν και χοροδιδάσκαλος έγραφε το 1970 στη «Φωνή του Πειραιώς».
«Το φαινόμενο αυτό της Αποκριάτικης παρακμής, παρουσιάζεται, πιο έντονο στην πόλη μας, που ούτε τα κατάλληλα κέντρα διαθέτει, ούτε την κατάλληλη ατμόσφαιρα.
Αλλοτε, σ' αυτόν τον τόπο, ο αποκριάτικος πυρετός ανέβαινε στο ζενίθ, ιδίως την τελευταία εβδομάδα του Καρναβαλιού. Πυρετός που ξεσήκωνε, για προετοιμασία, όλες τις τάξεις και όλες τις ηλικίες.
Δε θα το απλώσουμε το θέμα μέχρι της πολύ παλιάς εποχής, που το κάθε σπιτικό, αυτές τις ήμερες, ξεφάντωνε με τα γλέντια του.
Θα περιορίσουμε το θέμα στα προ του τελευταίου πολέμου χρόνια και ιδίως στην περίοδο 1930 — 1940, για να μην ξεφύγει το σημερινό σημείωμα από τη χαραγμένη ήδη γραμμή του νοσταλγικού ενδιαφέροντος.
Συναγερμός, λοιπόν, τότε για τη συμμετοχή στο ξεφάντωμα της υστερνής αποκριάτικης εβδομάδας. Πως και πως την περίμεναν οι Πειραιώτισσες για να κάνουν την εντυπωσιακή εμφάνιση τους, τόσο από πλευράς τουαλέτας, όσο και κομμώσεως σε κάποιο χορό.
Γιατί το δείγμα της αποκριάτικης παρουσίας ήσαν οι χοροί.
Χοροί παντού.
Δεν υπήρχε καφενές, μπαρ, εστιατόριο, κεντράκι. που να διαθέτει αίθουσα από σαράντα τετραγωνικά μέτρα κι απάνω, κι' εκείνες τις ήμερες, να μην καλύπτει, με θαμπά χαρτιά, τα τζάμια του, ή να τα βάφει με λίγο στουπέτσι για να μπορούν οι προσκεκλημένοι του διοργανούμενου χορού «μεταμφιεσμένων και μη», να γλεντοκοπήσουν, χωρίς τον φόβο να γίνουν θέαμα από τους έξω διερχόμενους.
Πρόχειρος, λοιπόν, στολισμός της αιθούσης, προμήθεια μεζέδων και εξασφάλισις κάποιου μουσικού συγκροτήματος, που δεν απεκλείετο να είναι και ... ρομβία, ή φωνόγραφος με χωνί.
Το... Πάσχα τους, είχανε, εκείνες τις ημέρες, όχι μόνο οι καλοί επαγγελματίες μουσικοί, μα και οι μουζικάντηδες της κακιάς ώρας. Απρόσιτος ακόμη κι ο Λούης με την γκρανκάσα του, κι' ο Γιάννης ο Κερκυραίος με το βιολί του και τις φαλτσαριστές δοξαριές του.
Χοροί λοιπόν σε κάθε σημείο της πόλεως, χοροί με κέφι, με κρασο-κατάνυξη και με … επεισόδια. Ποικιλία ενδιαφερόντων.
Εκτός, όμως, αυτών των λαϊκής μορφής χορευτικών συγκεντρώσεων, αυτή η τελευταία εβδομάς εχάριζε και μια έξαρση κοσμικής κινήσεως, με τους οργανωμένους χορούς των ανεγνωρισμένων σωματείων, και συλλόγων.
Άγκαζαρισμένες από καιρό οι αίθουσες. Και πόσες αίθουσες τότε στον Πειραιά. Του μεγαλοπρεπούς «Ακταίου», του ξενοδοχείου του Φαλήρου, του «Φουαγιέ», του «Πειραϊκού Συνδέσμου», του «Παλλάς», του Καραντάση.
Σ αυτές τις αίθουσες, τις πλημμυρισμένες από φως, εδίδοντο κατά την τελευταία εβδομάδα οι χοροί των Τεκτόνων, των Προσκόπων, των Τ.Τ.Τ., της Αντιφθισικής, του Πατριωτικού Ιδρύματος, των Αιγινητών, των Σπετσιωτών, των Χίων, των Κυνουριέων, των Ψαριανών, του Ολυμπιακού, του Εθνικού, του Πειραϊκού Συνδέσμου, των Δικαστικών Υπαλλήλων, των Λακώνων, των Υδραίων, των Αργείων, των λυκείων Παπακώστα, Σταυριανού, Συρίγου, του Φ.Ο.Π. του Ζήνωνος, των Τελωνιακών, των Ηπειρωτών, της Φιλολογικής Στέγης, του Ομίλου Ερετών, των Οινοπαντοπωλών, και του Γηροκομείου ακόμη.
Αυτοί οι χοροί, δεν είχαν μόνο το κίνητρο της συγκεντρώσεως πόρων για τα ταμεία των συλλόγων.
Είχαν και μια κοινωνική αποστολή, αφού δι' αυτών επετυγχάνετο η εντός χαρούμενης και εορταστικής ατμόσφαιρας, συγκέντρωσις ομοιογενών στοιχείων, προς σύσφιξιν σχέσεων.
Πόσα ειδύλλια και πόσα συνοικέσια δεν ξεκίνησαν από ένα, εξ αφορμής παθητικού ταγκό, διακριτικό αγκάλιασμα.
Με τις έξωμες τουαλέτες τους οι κυρίες, με τις αεράτες εμφανίσεις τους οι κοπέλες, και με τα σμόκιν τους η το μαύρο κοστούμι τους οι κύριοι, αποτελούσαν ένα αρμονικό σύνολο που εχάριζε μια νότα πολιτισμού.
Την επομένη της τελέσεως κάθε χορού, στις στήλες της κοσμικής κινήσεως των εφημερίδων ανεγράφοντο τα ονόματα των διακριθεισών και των παρευρεθέντων……
Σήμερα στον Πειραιά έχει απομείνει μόνο η αίθουσα του ¨Πειραϊκού Συνδέσμου». Και μόνο δύο χοροί έχουν προγραμματιστεί για την τελευταία αποκριάτικη εβδομάδα.
Πόση μιζέρια! Πόση αλλαγή!
Και θα ήταν αποκαρδιωτική η κατάστασις εάν ο δραστήριος και αεικίνητος σημερινός μας Δήμαρχος, ο πρωτεργάτης της δημιουργίας ενός καινούργιου Πειραιώς, δεν είχε την έμπνευσιν και την πρωτοβουλίαν να χαρίσει το πολιτισμένο και χαρούμενο θέαμα του Αποκριάτικου Κομιτάτου, που με τη υπέρλαμπρη παρουσία του, και εδημιούργησε την κατάλληλη ατμόσφαιρα, αλλά και με την συγκέντρωσιν του εξ Άθηνών και πέριξ Δήμων πλήθους, εξασφάλισε ζωηρωτάτην κίνησιν στα Πειραϊκά κέντρα.
Θ. ΒΛΑΣΣΗΣ».
ΒΑΣΙΛΗΣ Π. ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ
Δημοσιογράφος – Ερευνητής
8-3-2005
Το θέμα αναδημοσιεύει η ιστοσελίδα του ΠΑΣΚΕΔΙ www.paskedi.gr/
---------------------------------------------------------------------------------
αναδημοσίευση,
ευχαριστούμε θερμά τον δημοσιογράφο-ερευνητή, κ,Βασίλη Κουτουζή, απο το www.koutouzis.gr
ΚΑΛΉ ΑΠΟΚΡΙΆ ΣΕ ΟΛΟΥΣ..
Π.ΧΡ.
